در یکــی از روزهــای پایانــی فصــل تابســتان بــه پاســاژ گوهــر، یکــی از پاســاژهای قدیمــی تهــران واقــع در خیابــان جمهــوری رفتــم. قــرار  بود بــا آقــای مهنــدس کمــال کثیریهــا دربــار ه عینک جدیدی که خودشان به خاطــر ایــن کــه در ایــام قرنطینــه ی کرونــا ســاخته اند از آن بــه عنــوان "عینــک کرونــا" نــام بردنــد، صحبــت کنــم. فضــای مصاحبــه ی مــا کارگاه شــخصی ایشــان بــود. فضــای جذابــی کــه محل انجــام پژوهش هــای ایشــان نیــز محســوب می شــود.  آقــای مهنــدس کثیریهــا بســیار بــا حوصلــه و معلــم وار بــه پرســش های کنجکاوانــه من  پاســخ دادنــد کــه ماحصــل ایــن گفت وگو را ازنظر می گذرانید.

دیــد برتــر: ایــده ی ســاخت ایــن عینــک چگونــه در ذهــن شــما شــکل گرفــت؟

 ذره بیــن ســاده ترین ابــزار اپتیکــی اســت. از ذره بیــن  بــه دو روش می تــوان اســتفاده کــرد. روش اول بــه صورتــی  اســت که افراد کهنســال بــرای خوانــدن کتــاب از آن اســتفاده می کننــد و آن را روی نوشــته و بــا کمــی فاصلــه از آن قــرار می دهنــد تــا خطــوط کمــی درشــت تر شــوند. روش دوم هــم بــه ایــن صــورت اســت کــه ذره بیــن را جلــوی چشــم می گیرنــد؛ ســپس جســم را تاحــدی نزدیــک می کننــد تــا تصویــر واضــح شــود. در ایــن حالــت ذره بیــن در کم تریــن فاصلــه از چشــم قــرار می گیــرد. در روش دوم، بزرگ نمایــی بیشــتر از روش اول می شــود بــه ایــن دلیــل کــه تصویــر حاصــل از عدســی تــا جــای ممکــن بــه چشــم نزدیــک می گــردد. ساعت ســازان، جواهــر فروشــان و افــرادی کــه روی اشــیا، باســتانی کار می کننــد از ایــن روش اســتفاده می کننــد. بــه ایــن ترتیــب کــه ذره بیــن کوچکــی کــه دارای نگهدارنــده ی قیفی شــکل اســت را روی حدقــه ی یکــی از چشمشــان نگه می دارنــد و بــه صــورت تک چشــمی جســم را می  بیننــد.

مدت هــا قبــل یــک مشــتری داشــتم کــه ساعت ســاز بــود و از مــن خواســت کــه ایــن ذره بیــن را روی یــک عینــک نصــب کنــم تــا دیگــر نیــازی نباشــد بــا ماهیچه هــای چشــمش آن قطعــه را نگــه  دارد و اگــر کارش بــا ذره بیــن طــول کشــید برایــش خســته کننده نباشــد. مــن برای ایــن کار یــک عدســی نمــره ی ده مثبــت (مســاوی بــا تــوان چشــمی خودشــان) را تــراش دادم و تنهــا روی یــک حدقــه ی عینک ســوار کردم. چــرا کــه بــا ایــن عدســی، دیــد دوچشــمی امکان پذیــر نیســت. ایــن یــک کار پیــش پــا افتــاده اســت و از عینک ســازی عــادی راحت تــر.  زیرا اولا رعایت PD  در دیــد تک چشــمی مهــم نیســت؛ همچنیــن این عدســی پیچیدگــی آســتیگمات و محــور ســیلندر را نــدارد. ایــن موضــوع چندیــن بــار برایــم تکــرار شــد تــا این کــه از خــودم پرســیدم ایــن افــراد کــه عینــک را روی صورتشــان می گذارنــد، آیــا امــکان دارد بــه صــورت دوچشــمی و ســه بعدی از آن اســتفاده کننــد؟

  دیــد برتــر: چــه مشــکلی بــرای اســتفاده از عینــک ذره بینی بــه صــورت دوچشــمی وجــود دارد؟

 دو تــا مشــکل بــزرگ وجــود داره. اولا فاصلــه ی کانونــی عدســی توان 10 دیوپتر 10 ســانتی متر اســت. ایــن بــه آن معنــی اســت که بــرای دیــدن یــک شــیء بایــد آن را در فاصلــه ی 10 سانتی منری و در کانــون عدســی قــرار دهیــد. بــه تبــع آن چشــم بایــد در دیــد دوچشــمی بــرای ایــن فاصلــه تقــارب کنــد، یعنــی هــر دو چشــم بایــد بــه انــدازه ای بچرخنــد تــا نقطــه ی تقاطع شــان در فاصلــه ی 10 سانتی متری از صــورت قــرار گیــرد. ایــن کار بــرای کــودکان بســیار ســاده اســت. امــا بزرگســالان امــکان ایــن انــدازه تقــارب را ندارنــد و اگــر هــم داشــته باشــند موجــب دردگرفتــن ماهیچه هــای خارجــی چشــم می شــود.

 مشکل دوم آن اســت کــه در دیــد دوچشــمی رعایــت PD الزامی است. PD بیشــتر مــردم در حالــت نــگاه بــه دور حــدود 64 میلی متر اســت. بــرای فاصلــه ی نزدیــک ایــن فاصلــه نیــز کــم می شــود. برای فاصله 10سانتی متری شاید به  56 یــا 58 ســانتی متری کاهش یابد. عینک ســازان می داننــد کــه قــرار دادن مراکــز اپتیکــی یــک عدســی بــا  توان 10 دیوپتر با این PD در یــک قــاب عینــک یعنــی چــی. شما احتیــاج بــه یــک عدســی بــا قطــر بســیار بــزرگ دارید تــا عدســی بتواند قــاب عینــک را پوشــش دهــد. عدســی تراش خــورده در یــک طــرف قــاب نــازک و در طــرف دیگــر بســیار ضخیــم و درنتیجه عدســی بســیار ســنگین می شــود.

دیــد برتــر: پــس تمرکــز شــما روی یافتــن روش یــا روش هایــی بــرای حــل ایــن دو مشــکل بــوده اســت. چقــدر طــول کشــید تــا راه حــل مســأله را پیــدا کنیــد؟

 نمی دانــم در چــه زمــان و چــه مکانــی ایــده ی اصلــی راســتش دقیقــا یــا راه حــل نهایــی در ذهــن مــن شــکل گرفــت. ســال آخــر دبیرســتان معلمــی داشــتم بــه نــام آقــای دیلمقانیــان. دبیر هندســه ی تحلیلــی بود. درس بســیار جالبــی بــه مــا داد. گفــت بــرای حــل یــک مســأله زمــان تعییــن نکنیــد. فقــط روی مســأله تمرکــز کنید. روی مســأله فکــر کنید و بــرای یافتــن راه حــل، زمــان اختصاص ندهیــد. مســأله، مانند گلولــه ای از بــرف در دســتان شــما بــه مــرور آب می شــود و بعــد از مدتــی بــه نــاگاه  حــل شــده اســت.ً می بینیــد مســأله ای باقــی نمانــده و کامــلا در طــول ســال هایی کــه مطالعــه، تدریــس و پژوهــش می کــردم، در طــول ســال هایی کــه مشــغول ســاخت قطعــات اپتیکــی در کارگاه خودم  بــودم گوشــه ای از ذهــن مــن بــه ایــن مســأله می پرداخــت. شــاید  20 ســال طــول کشــید. چــون اولیــن بــاری کــه عدســی نمــره ی  10 را برای یــک ساعت ســاز در یــک حدقــه ی عینــک قــرار دادم 25 سال پیش بــود. تــازه بعــد از یافتــن راه حــل بــه صــورت ذهنــی فرصــت اجرایــی کــردن ایــده فراهــم نمی شــد.

دیــد برتــر: لطفــا برایمــان دربــاره  ی مراحــل ســاخت آزمایشــی ایــن عینــک توضیــح دهیــد؟ آیــا کارهــای اجرایــی خیلــی روان  ســاده پیــش رفــت؟

تجربــه ی 30 سال فعالیــت در زمینــه ی تولید قطعــات اپتیک،  ابــزار قدرتمنــدی اســت کــه کار اجرایــی شــدن ایده هــای ذهنــی را راحــت می کنــد. پاســخ شــما ایــن اســت کــه کار ســاخت و اصــلاح طراحی هــا خیلــی ســریع پیــش رفــت. بــرای مــن ســاده بــود ولــی من عــلاوه بــر تجربــه، ابزارهــا و تجهیــزات قدرتمندی در اختیــار داشــتم. از مــواد اولیــه ماننــد انــواع شیشــه های اپتیکــی گرفتــه تــا ماشــین آلات ســاخت قطعــات اپتیکــی و ماشــین آلات پیشــرفته ی عینک ســازی، راه اجرایــی کــردن ایــده و ســاخت ایــن عینــک را بــرای مــن همــوار کــرده بــود. هــر قطعــه ای هــم کــه کــم داشــتم می دانســتم چگونــه بــه ســرعت تهیــه کنــم.

 دیــد برتــر: چــه مشــاغل دیگــری می تواننــد از ایــن عینــک اســتفاده کننــد؟ آیــا ایــن عینــک بــرای خــود عینک ســازها هــم کاربــردی دارد؟

دامنــه ی کاربــرد ایــن عینــک بســیار وســیع اســت. یــک ذره بیــن دوچشــمی و ســه بعدی اســت. در پزشــکی عمومــی بــرای معاینــه ی زخم هــا یــا درآوردن اجســام خارجــی ریــز از پوســت کاربــرد دارد. در الکترونیــک بــرای عیب یابــی ســریع بوردهــا. در بــازار فــرش بــرای شــمردن تعــداد گره هــای فــرش کاربــرد دارد. در صنعــت هرجــا نیــاز بــه دیــد دقیــق و ســریع بــه  خصــوص روی ماشــین آلات یــا قطعــات اســت می تــوان از ایــن عینــک اســتفاده کــرد.

دیدبرتــر: از اینکــه وقــت خــود را در اختیــار نشــریه دیــد برتــر قــرار دادیــد، سپاســگزاریم.

مــن هــم از شــما سپاســگزارم کــه ایــن مــوارد را اطلاع رســانی می کنیــد. موفــق باشــید.

قابل توجه خواننــدگان گرامــی:

شما  می توانیـد متن کامل این گفت و گو را در صفحه 34  شماره 29 نشــریه دیــد برتــر مطالعه کنید.