طبق گزارش موسسه ملی بهداشت آمریکا در سال 2015، تعداد کودکانی که در سنین 3 تا 5 ساله تحت تأثیر شرایط شدید بینایی قرار گرفتند، بیش از 174000 نفر بود. 69 درصد از این موارد به دلیل عیوب انکساری درمان نشده و 25 درصد نیز به دلیل آمبلیوپی اتفاق افتاده بود. پیش‌بینی می‌شود که شیوع اختلالات بینایی در کودکان 3 تا 5 ساله تا سال 2060 تا 26 درصد افزایش یابد. بررسی علل و اثرات شرایط بیماری‌های چشمی، برای جلوگیری از آمار بالای اختلالات بینایی قابل پیشگیری، در کودکان پیش دبستانی، مهم است.

چه چیزی باعث کاهش بینایی در کودکان می‌شود؟

کاهش توانایی یک شخص برای دید واضح (که ممکن است باعث نابینایی کامل فرد شود یا خیر)، به طور کلی با عنوان از دست دادن بینایی مطرح می‌شود. از دست دادن بینایی می‌تواند ناگهانی باشد یا در طول زمان اتفاق بیفتد و به دلایل عمومی مانند ضربه، آسیب به سر یا چشم، جداشدگی شبکیه یا بیماری‌هایی مانند اختلالات چشمی رخ ‌دهد. در ادامه به تشریح هر یک از این موارد خواهیم پرداخت.

1- عیوب انکساری

براساس گزارش منتشر شده از بیمارستان کودکان بوستون، عیوب انکساری در حدود 20 درصد از کودکان دیده می‌شود. شایع‌ترین عیوب انکساری که در اوایل دوران کودکی رخ می‌دهد شامل نزدیک‌بینی، دوربینی، آمبلیوپی، آستیگماتیسم، استرابیسم و غیره است.

2- ناهنجاری‌های مادرزادی

برخی از اختلالات ارثی یا مادرزادی مانند گلوکوم مادرزادی، دژنراسیون شبکیه، آب مروارید مادرزادی، رتینوپاتی نارس (ROP)، هیپوپلازی عصب بینایی (ONH)، آتروفی بینایی، و بسیاری از بیماری‌های چشمی دیگر ممکن است منجر به نابینایی نسبی یا کامل فرد شوند.

3- ضربه به چشم یا آسیب سر

آسیب به سر یا ضربه به چشم مانند ساییدگی قرنیه، خونریزی زیر ملتحمه، عنبیه تروماتیک نیز می‌تواند باعث از دست دادن کامل یا جزئی بینایی شود. همچنین آسیب به بخشی از چشم، به ویژه عصب بینایی نیز می‌تواند منجر به از دست دادن بینایی شود.
 

4- عیوب غیر انکساری

عیوب غیر انکساری شامل بیماری‌های شدید چشمی مانند آب مروارید، گلوکوم، رتینوبلاستوما، تراخم نوزادی، دژنراسیون ماکولا و غیره است.

دژنراسیون ماکولا را می‌توان به دو دسته دژنراسیون ماکولای مرطوب و خشک تقسیم کرد:

الف- دژنراسیون ماکولای مرطوب:

دژنراسیون ماکولای مرطوب با رشد رگ‌های خونی غیر طبیعی در زیر ماکولا مشخص می‌‍شود. به این فرآیند نئوواسکولاریزاسیون مشیمیه می‌گویند. طبق گزارش بنیاد دژنراسیون ماکولای آمریکا (AMDF)، دژنراسیون ماکولای مرطوب حدود 10 تا 15 درصد از موارد ابتلا به دژنراسیون ماکولا را تشکیل می‌دهد.

ب- دژنراسیون ماکولای خشک:

دژنراسیون ماکولای خشک زمانی رخ می‌دهد که سلول‌های حساس به نور در چشم به تدریج تجزیه می‌شوند. معمولاً پیشرفت آهسته‌ای را نشان می‌دهد و می‌تواند منجر به از دست دادن بینایی متوسط تا حاد شود. دژنراسیون ماکولای خشک بیشتر (حدود 80درصد) موارد ابتلا به دژنراسیون ماکولا را تشکیل می‌دهد.

گروهی از بیماری‌های چشمی نادر و ارثی نیز که مستقیماً بینایی کودکان را تحت تأثیر قرار می‌دهند، به نام دژنراسیون ماکولای نوجوان شناخته می‌شوند. در حالی که دژنراسیون ماکولا وابسته به سن، بزرگسالان را مورد هدف قرار می‌دهد.

ج-دژنراسیون ماکولای نوجوانی

گروهی از اختلالات چشمی نادر و انتقال یافته ژنتیکی که نوجوانان و کودکان را هدف قرار می‌دهد، به نام دژنراسیون ماکولا نوجوان (JMD) شناخته می‌شود که به طور کلی موجب بدتر شدن بینایی مرکزی می‌شود. از دست دادن بینایی به دلیل دژنراسیون ماکولا نوجوانی، اغلب در اوایل کودکی شروع می‌شود. بیماری‌های موجود در این گروه عبارتند از: بیماری استارگارد، بیماری بست و رتینوشیزیس نوجوانان.

ماکولا که وظیفه‌ی نمایش تصویر واضح، تشخیص چهره‌ها و دیدن رنگ‌ها را بر عهده دارد، بافتی است که در پشت چشم انسان و مرکز شبکیه وجود دارد. این گروه از بیماری‌های چشمی ذکر شده به لکه زرد آسیب می‌رساند و باعث بدتر شدن دید مرکزی می‌شود. دژنراسیون ماکولای نوجوانان به صورت ژنتیکی منتقل می‌شود و هیچ روش پزشکی برای درمان این شرایط حاد وجود ندارد.

د- بیماری استارگارد

بیماری استارگارد که توسط چشم‌پزشک آلمانی کارل استارگارد کشف شده و به نام او نام‌گذاری شده است؛ به عنوان شایع‌ترین شکل دژنراسیون ماکولا مطرح می‌شود. بیماری استارگارد قبل از 20 سالگی شروع به آسیب به چشم می‌کند، اما در برخی موارد، اثرات این بیماری در اوایل دهه 30 یا 40 سالگی ظاهر می‌شود.

• علائم بیماری استارگارد

علائم و نشانه‌هایی که وجود بیماری استارگارد را نشان می‌دهند شامل ظهور لکه‌های سفید مایل به زرد در داخل و اطراف ناحیه مرکزی شبکیه، یعنی لکه زرد است. این اتفاق غیرعادی لکه‌های زرد-سفید، تجمع غیرعادی ماده چربی است که در طول فعالیت منظم سلولی ایجاد می‌شود.

بیماری استارگارد معمولاً با لکه‌های سیاه یا خاکستری در مرکز تصویر بصری مشخص می‌شود. از دست دادن بینایی خود به خود اتفاق نمی‌افتد، اما به تدریج قبل از اینکه هر دو چشم را تحت تأثیر قرار دهد، اتفاق می‌افتد.

این بیماری زمانی که حدت بینایی چشم به میزان 20/40 کاهش پیدا می‌کند سرعت می‌گیرد و تا زمانی که به 20/200 برسد باز هم متوقف نمی‌شود. در این مرحله، از دست دادن بینایی آن‌قدر شدید است که فرد از نظر قانونی نابینا در نظر گرفته می‌شود. بیماری استارگارد به بینایی مرکزی آسیب می‌رساند، اما دید محیطی را تحت تاثیر قرار نمی‌دهد. مرحله‌ی بعدی بیماری شدیدتر است، زیرا باعث می‌شود فرد از دید رنگی بی بهره باشد.

• چه چیزی باعث بیماری استارگارد می‌شود؟

بیماری استارگارد از طریق ژن ABCA4 منتقل می‌شود. جهش‌هایی که در این ژن رخ می‌دهد، پروتئین خاصی را تولید می‌کند. این پروتئین مسئول اختلال در جریان منظم غذا و مواد زائد داخل و خارج شبکیه است. این کار منجر به تولید و تجمع "Lipofuscin" (رسوب چربی زرد رنگ) می‌شود.

اگر هر یک از والدین حامل ژن ABCA4 باشند، احتمال ابتلای کودک به بیماری استارگارد، 25 درصد است. اگر کودکان تنها یک ژن جهش‌یافته دریافت کنند، کمترین شانس ابتلا به این بیماری را دارند، اما می‌توانند بدون آگاهی آن را منتقل کنند.

• آیا بیماری استارگارد قابل درمان است؟

متأسفانه، بیماری استارگارد در حال حاضر قابل درمان نیست. چند اقدام پیشگیرانه وجود دارد که می‌توانید برای پیشگیری از این بیماری انجام دهید. چشم پزشکان به افراد مبتلا به این بیماری توصیه می‌کنند، برای به حداقل رساندن تجمع لیپوفوسین، بدون کلاه و عینک آفتابی تیره در آماج نور مستقیم خورشید یا نور شدید نباشند.

سیگار کشیدن یا حضور در آماج دود سیگاران نیز برای این افراد ممنوع است، زیرا می‌تواند با کاهش مواد مغذی محافظی بشود که از طریق جریان خون به چشم می‌رسند یا اینکه با افزایش تعداد ترکیبات شیمیایی که دارای اثر مخرب هستند، زوال ماکولا را تسریع بخشد.